Trattos de identitate, de Bachis Bandinu
EDITORIALE de sa DOMINIGA, de sa FONDATZIONE
Sichimus s’arrejonu supra su tema de s’identitate de sa limba sarda. Unu trattu particulare de s’identitate linguistica est su manizu de sos modos verbales e de sos tempos verbales. De comente cumbinamus s’arrejonu e de comente imbentamus sas figuras linguisticas, pro narrere s’ellissi, s’antifrasi, sa manera de negare. Sun manizos chi ammustran una capatzitate creativa manna in su faeddare. Sos istudios de M.A. Jones, supra su faeddu luvulesu, ‘ocat bene a craru sas istrutturas sintatticas e fonologicas de sa limba sarda.
Pro cumprendere s’importu de sos trattos chi distinghet su sardu diat bastare su cussideru che fachet G. Steiner in Dopo Babele pro videre menzus s’importu chi tenen sos istudios grammaticales supra s’usu de s’indicativu, congiuntivu, conditzionale. Ma fintzas s’usu de su periodu ipoteticu, de faeddare cuande s’arrejonu, su narrere chi non narat o narat diversamente.
Steiner narat chi su modu congiuntivu permittit a una limba, a su sardu, de espricare su chi potet essere dandeli sa possibilitate de un’ispera o de unu desizu, magari timende chi non s’avveret. Modu de sa possibilitate, rispondet a s’idea de poter essere o de essere diversamente. Ma est fintzas su desizu de un’atteru modu de essere, contra sa conditzione reale de sa vita.
In sa cultura sarda sun craras sas istrutturas ipoteticas de comunicare e de vivere. A custu propositu, Placido Cherchi at iscrittu: “Per comprendere lo spirito della nostra lingua, è di fondamentale importanza notare che la sua struttura verbale ha una pronunciata tendenza a esporsi sul versante dei modi indiretti e privilegiare il condizionale e il congiuntivo. Che sono per definizione i modi dell’ipoteticità, del dubbio, dell’interrogazione che interroga e che si interroga”.
Su condizionale est una forma meta usata in sos faeddos de sos sardos: unu motivu bi devet essere. B’at una preferentzia pro sas formas sintatticas de tipu logicu-ipoteticu, chi punnan de controllare desizos, voluntates, timorias, ponende conditziones pretzisas. Una cosa potet sutzedere a pattu chi ne sutzedat un’attera. Su desizu no est a briglia larga, ca est conditzionatu dae atteros fattos. Funtzionat una istruttura ipotetica de sa vita chi isviluppat una logica conditzionale chi permitit pacas illusiones. Custu modu attentzionatu de carculare sa vita fachet creschere mescamente sa funtzione logica. Ma est un’indicu puru de suspetu, de paca sicuresa, de paca fidutzia in su tempus benidore.
Su cuntrollu de su faeddu est de importu mannu: sa paraula essit dae bucca a tempus e a mudu justu: su conditzionale accudit a custu obbricu, donzi fattu de sa vita ponet conditziones.
Est s’antifrasi a ammustrare sa doppia cara de s’arrejonu: negat pro attrogare, attrogat pro negare. In sardu, generalmente, non si narat “Antoni est intelligente; si preferit a narrere: “No est tontu Antoni, no”. Paret chi sas duas frasias dian narrere sa matessi cosa, ma appompiande bene sa forma negativa vantat de mancu sa virtute de Antoni.
Un’atteru trattu distintu de fu faeddu sardu est sa negatzione. Esistitit unu modu de narrere “s’est postu in sa nega”: una defensa organizzata pro si sarvare dae una situatzione de periculu. S’insistit: ti appo natu chi nono”, pro serrare s’arrejonu in definitiva. E galu: est unu nono, o ti lu devo cantare nono, nono, nono!”. Da ube naschit su nono? Sa risposta est: “su nono naschit da intro”. Modu de narrere chi meritat unu cussideru: naschit da intro cheret narrere chi su nono est in sas intragnas, fachet parte de sa natura de sa personalitate. Iscattat in donzi mamentu de periculu, cando a affirmare una cosa cumportat unu cumpromissu. Si in d-una situatzione de responsabilitate personale, unu chi mi accusat nande: ses istatu tue, s’accusatu, derettu, rispondet: non so ego, mancari siat isse, a pustis potet attrogare de essere istatu isse a fachere cussu dannu. Ma, in su mamentu, pro defensa, negat.
Una frasie affirmat: su nono est unu nodu mortu, chi no est fatzile a isorvere. Mortu cheret narrere chi non torrat a vita, e chi restat sepultatu. Cussu nodu fachet parte de sa fune, duncas de sa pessone. S’est veru chi su nono naschit da intro, bisonzat però de l’affortire dae foras, in su sensu chi si devet resistere a sas lusingas o a sas minetzas de attrogare. Pro cussu si narat: su nono est una tumba. Unu secretu de mantendere inserratu intro de corpus.
In sa comunitate si narat: b’at zente chi vivet in su nono; cusse no ischit narrere embo!
Su embo ti custringhet a sa responsabilitate. Su desizu est prejoneri de una retza negativa e però est una retza chi li garantit un’amparu.
Su cumandu prus sichitu est: negati semper! Non s’ischit mai su chi potet sutzedere.
Su nono, essende una defensa, est un’oriolu de iscunfortu e de un’esperientzia istorica negativa, ereditata e contipitzata.
Pro cuprendere sa profunditate de su nono in s’animu sardu, bastat de pessare a s’espressione sarda de sa nega “NTZ”, negatzione originaria e anticoria, tra paraula e gestu, una nega in mutimine.
Custa imprenta de sa nega currispondet a unu desizu pruibitu e cuffirmat unu cuntzetu tragicu da sa vita.
Bachisio Bandinu
By Mario Pudhu, 29 dicembre 2019 @ 09:44
A dolu mannu, su “nono” cheret nàrrere chi amus imparadu a timire. Farta manna de siguresa! No ischimus ite cherimus pro nàrrere “Eja”! No ischimus a chie nàrrere “Eja”!
Aite, ischimus, fossis chie e inue semus?!
Amus pérdidu no sa limba, ma a nois etotu amus pérdidu!
Sinono a chie depimus nàrrere “Eja”?! A su Buzinu? A sa “zustíssia” de ancu ti currat sa zustíssia? A su domíniu chi nos at cundennadu a nàrrere sempre chi “nono” e a pònnere a suta su matessi?
Su “Eja!” est a èssere nois zente in logu nostru! Su “Eja” est a èssere!
S’isperàntzia est chi semus sempre a tempus, coment’e pessones e coment’e pópulu, ca su tempus de sa libbertaderesponsabbilidade personale e colletiva est istadu, est e a t èssere sempre su presente. Totu s’àteru est morte.